Башкортостан музейзары. Сифат кылым.
Музеи Башкортостана. Причастие.
1. Запомните слова и выражения:
йорт-музей – дом-музей
музей хеҙмәткәре – сотрудник музея
күргәҙмә залы – выставочный зал
ҡараусы, килеүсе – посетитель
мәҙәниәт – культура
милли мәҙәниәт – национальная культура
тарихи музей – исторический музей
тыуған яҡты өйрәнеү музейы – краеведческий музей
музейҙа булыу – быть (побывать) в музее
һәйкәл – памятник
боронғо ҡомартҡы - памятник старины
мәҙәни ҡомартҡы - памятник культуры
сәнғәт әҫәре – произведение искусства
фотоһүрәт – фотография
күсермә – копия
картинаның күсермәһе – копия картины
күргәҙмә ҡарау – осматривать выставку
2. Прочитайте и переведите текст о музеях:
Башҡортостанда
музейҙар бик күп. Улар күп төрлө: тарихи, художество, тыуған яҡты өйрәнеү
музейҙары, йорт-музейҙар. Мәҫәлән, Өфөлә В. И. Лениндың йорт-музейы, М. В.
Нестеров исемендәге художество музейы, Ишембай районы Көҙән ауылында Әхмәтзәки
Вәлидиҙең йорт-музейы, Күгәрсен районы Туйымбәт ауылында Башҡортостандың
беренсе халыҡ яҙыусыһы Зәйнәб Биишеваның йорт-музейҙары бар. Стәрлетамаҡта Тыуған
яҡты өйрәнеү музейы бар. Ул ҡаланың иҫке өлөшөндә, Карл Маркс урамында
урынлашҡан. Беҙҙең унда булғаныбыҙ бар. Ундағы музей хеҙмәткәрҙәре бик ихлас,
ҡунаҡсыл. Экскурсовод апайҙар ҡыҙыҡлы күргәҙмәләр ойоштора, беҙҙе һәр ваҡыт
яңынан-яңы әйберҙәр менән таныштыра.
Сифат ҡылым – Причастие
Причастие (сифат ҡылым) объединяет в себе признаки прилагательного и глагола. Оно имеет настоящее, прошедшее и будущее время. Употребляется в функции определения, оно предшествует имени.
Настоящее время образуется двумя способами:
а) простая форма причастия образуется при помощи аффиксов -усы, -үсе
-ыусы, -әүсе, -оусы, -өүсе:
һөйләүсе бала — рассказывающий ребенок
белеүсе кешеләр — знающие люди;
б) сложная форма образуется при помощи аффиксов -а, -ә, -й и вспомогательного глагола торған:
бирә торған аҡса — деньги, которые необходимо вернуть
уҡый торган китап — книга, которую надо прочитать.
Прошедшее время имеет форму -ған, -гән, -ҡан, -кән:
белгән тема — знакомая тема; тема, которую я знаю
уҡыған китап — прочитанная книга
укыған кеше — образованный человек.
Отрицательная форма:
белмәгән тема — незнакомая тема; тема, которую я не знаю.
Будущее время образуется при помощи аффиксов:
а) -асаҡ, -әсәк, -ясаҡ, -йәсәк:
үтәсәк юл — дорога, которую предстоит пройти
һөйләйәсәк телмәр — речь, которую предстоит произнести;
б) -р, ыр, -ер, -ор, -өр:
килер көн — предстоящий день
ҡарар фильм — фильм, который предстоит смотреть;
в) -аһы, -әһе, -йһы, -йһе, -йһө:
һөйләйһе хәбәр — весть, которую надо рассказать
бараһы ер — место, куда предстоит идти.
3. Найдите в данных предложениях причастия, определите их время:
1. Йөрәктән сыҡҡан һүҙ йөрәккә етә.
2. Аҡыл менән йәшәүсенең минуты ҡәҙерле.
3. Алаһы нәмә алтын булып күренә.
4. Үлер ваҡыты етһә, себендең моро үткерләнер.
5. Йығылған ағасҡа балта менән сабыусы күп була.
6. Ҡайтыусылар, ҡаршылаусылар ҙа күп.
7. Йырланмаған йыр, һөйләнмәгән көләмәс ҡалманы.
8. Ирҙәр ҡатын-ҡыҙҙарҙы яҡлаусы булырға тейеш.
9. Атҡан уҡ кире ҡайтмаҫ.
10. Буласаҡ туй өсөн алдан бейей башлама.
- Учитель: Шарипова Альфия Венеровна